Ο καρκίνος είναι μια σύνθετη νόσος που χαρακτηρίζεται από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Τα καρκινικά κύτταρα χάνουν τη φυσιολογική τους λειτουργία και αποκτούν την ικανότητα να εισβάλλουν σε υγιείς ιστούς. Η νόσος μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε όργανο του σώματος και να εξαπλωθεί μέσω του κυκλοφορικού ή λεμφικού συστήματος. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι καθοριστικοί παράγοντες για την πρόγνωση.
Στην Ελλάδα, οι συχνότεροι τύποι καρκίνου περιλαμβάνουν τον καρκίνο του μαστού, των πνευμόνων, του προστάτη και του παχέος εντέρου. Σημαντική επίπτωση έχουν επίσης ο καρκίνος του στομάχου, του δέρματος και της κύστης. Οι γυναίκες προσβάλλονται κυρίως από καρκίνο μαστού και τραχήλου της μήτρας, ενώ οι άνδρες από καρκίνο προστάτη και πνευμόνων. Η κατανομή των τύπων επηρεάζεται από γενετικούς, περιβαλλοντικούς και διατροφικούς παράγοντες.
Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα, ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου στην Ελλάδα μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Ετησίως διαγιγνώσκονται περίπου 55.000 νέα κρούσματα καρκίνου στη χώρα μας. Η επίπτωση αυξάνεται με την ηλικία, με το 65% των κρουσμάτων να εμφανίζεται σε άτομα άνω των 65 ετών. Παρατηρείται βελτίωση στα ποσοστά επιβίωσης λόγω των προόδων στη διάγνωση και θεραπεία.
Οι παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο διακρίνονται σε τροποποιήσιμους και μη τροποποιήσιμους. Στους πρώτους ανήκουν το κάπνισμα, η υπερκατανάλωση αλκοόλ, η παχυσαρκία, η έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες και οι λοιμώξεις. Οι μη τροποποιήσιμοι περιλαμβάνουν την ηλικία, το φύλο και την κληρονομικότητα. Η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής, η σωστή διατροφή και η αποφυγή των παραγόντων κινδύνου μπορούν να μειώσουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου.
Η διάγνωση του καρκίνου βασίζεται σε ένα συνδυασμό κλινικών, εργαστηριακών και απεικονιστικών εξετάσεων. Οι απεικονιστικές μέθοδοι περιλαμβάνουν:
Επιπλέον, χρησιμοποιούνται ενδοσκοπικές εξετάσεις για την άμεση οπτικοποίηση των οργάνων και τη λήψη βιοψίας όταν απαιτείται. Η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου εξαρτάται από τον ύποπτο τύπο καρκίνου και τη θέση του.
Η βιοψία αποτελεί τη χρυσή μέθοδο για την οριστική διάγνωση του καρκίνου. Περιλαμβάνει τη λήψη δείγματος ιστού για ιστοπαθολογική εξέταση. Οι εργαστηριακές εξετάσεις συμπληρώνουν τη διαγνωστική προσέγγιση με τον προσδιορισμό ογκοδεικτών, όπως το PSA, CEA και CA 19-9. Η ανοσοϊστοχημεία και οι μοριακές εξετάσεις παρέχουν επιπρόσθετες πληροφορίες για τον τύπο και τα χαρακτηριστικά του όγκου, καθοδηγώντας την εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση.
Η σταδιοποίηση καθορίζει την έκταση εξάπλωσης του καρκίνου και αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τον σχεδιασμό της θεραπείας. Το σύστημα TNM αξιολογεί το μέγεθος του πρωτοπαθούς όγκου (T), τη συμμετοχή λεμφαδένων (N) και την παρουσία μεταστάσεων (M). Βάσει αυτών των παραμέτρων, η νόσος κατατάσσεται σε στάδια Ι-ΙV, με το στάδιο Ι να αντιπροσωπεύει την πρώιμη νόσο και το IV την προχωρημένη μεταστατική νόσο.
Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου αυξάνει δραματικά τις πιθανότητες επιτυχούς θεραπείας και μακροχρόνιας επιβίωσης. Στα πρώιμα στάδια, οι θεραπευτικές επιλογές είναι περισσότερες και λιγότερο επιθετικές. Τα προγράμματα προληπτικού ελέγχου και η ενημέρωση του κοινού για τα προειδοποιητικά σημάδια συμβάλλουν στην έγκαιρη ανίχνευση. Η καθυστέρηση στη διάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε εξέλιξη της νόσου και χειρότερη πρόγνωση.
Η χημειοθεραπεία αποτελεί μία από τις κυριότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Τα κυτταροστατικά φάρμακα δρουν καταστρέφοντας ή αναστέλλοντας την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Στην Ελλάδα διατίθενται σύγχρονα χημειοθεραπευτικά σκευάσματα που καλύπτουν ευρύ φάσμα νεοπλασμάτων. Η επιλογή του κατάλληλου σχήματος χημειοθεραπείας εξαρτάται από τον τύπο του καρκίνου, το στάδιο της νόσου και την κατάσταση του ασθενούς. Η χορήγηση γίνεται συνήθως σε κύκλους με συγκεκριμένα διαστήματα, επιτρέποντας στον οργανισμό να ανακάμψει μεταξύ των θεραπειών.
Οι στοχευμένες θεραπείες αντιπροσωπεύουν μια επαναστατική προσέγγιση στην ογκολογία, καθώς δρουν εκλεκτικά σε συγκεκριμένους μοριακούς στόχους των καρκινικών κυττάρων. Τα μονοκλωνικά αντισώματα και οι αναστολείς τυροσινικών κινασών αποτελούν τις κυριότερες κατηγορίες αυτών των φαρμάκων. Στην ελληνική αγορά διατίθενται καινοτόμες θεραπείες για διάφορους τύπους καρκίνου, όπως του μαστού, των πνευμόνων και του παχέος εντέρου. Η εξατομικευμένη ιατρική επιτρέπει την επιλογή της βέλτιστης θεραπείας βάσει των μοριακών χαρακτηριστικών του όγκου.
Η ανοσοθεραπεία αξιοποιεί το φυσικό ανοσοποιητικό σύστημα για την καταπολέμηση του καρκίνου. Οι αναστολείς των σημείων ελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος (checkpoint inhibitors) έχουν αλλάξει τη θεραπευτική προσέγγιση πολλών καρκίνων. Στην Ελλάδα είναι διαθέσιμες σύγχρονες ανοσοθεραπείες που προσφέρουν νέες ελπίδες σε ασθενείς με προχωρημένη νόσο. Η CAR-T κυτταρική θεραπεία και άλλες καινοτόμες μέθοδοι αντιπροσωπεύουν το μέλλον της αντικαρκινικής θεραπείας, παρέχοντας εξατομικευμένες λύσεις.
Οι ορμονικές θεραπείες αποτελούν θεμελιώδη επιλογή για τους ορμονοεξαρτώμενους καρκίνους, όπως αυτοί του μαστού και του προστάτη. Τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας αναστέλλουν την παραγωγή ή τη δράση των ορμονών που τροφοδοτούν τον καρκίνο. Στην ελληνική αγορά διατίθενται εκλεκτικοί διαμορφωτές των υποδοχέων οιστρογόνων, αρωματασικοί αναστολείς και αντιανδρογόνα. Η θεραπεία συχνά συνδυάζεται με άλλες μεθόδους για βέλτιστα αποτελέσματα.
Στην ελληνική φαρμακευτική αγορά διατίθεται ευρεία γκάμα κυτταροστατικών φαρμάκων που καλύπτουν όλες τις κύριες κατηγορίες χημειοθεραπευτικών παραγόντων. Οι αλκυλιωτικοί παράγοντες, οι αντιμεταβολίτες, οι φυτικά αλκαλοειδή και οι αντιβιοτικές ουσίες αποτελούν τις βασικές ομάδες. Κλασικά φάρμακα όπως η δοξορουβικίνη, η κυκλοφωσφαμίδη, το καρβοπλατίνο και η παξιταξέλη είναι διαθέσιμα σε διάφορες φαρμακευτικές μορφές. Τα γενόσημα σκευάσματα έχουν καθιερωθεί, προσφέροντας οικονομικότερες επιλογές χωρίς συμβιβασμούς στην αποτελεσματικότητα. Οι εισαγωγικές εταιρείες και οι εγχώριοι παραγωγοί εξασφαλίζουν συνεχή διαθεσιμότητα των απαραίτητων φαρμάκων σε όλα τα νοσοκομεία και τα ογκολογικά κέντρα της χώρας.
Η κατηγορία των στοχευμένων φαρμάκων περιλαμβάνει καινοτόμες θεραπείες που έχουν εγκριθεί από τον ΕΟΦ και διατίθενται στα ελληνικά νοσοκομεία. Τα μονοκλωνικά αντισώματα όπως το τραστουζουμάμπη, το μπεβασιζουμάμπη και το ριτουξιμάμπη καλύπτουν διάφορους τύπους καρκίνου. Οι αναστολείς τυροσινικών κινασών, συμπεριλαμβανομένων του ιματινίμπη και του γεφιτινίμπη, προσφέρουν εξειδικευμένες θεραπευτικές λύσεις. Τα βιοσυντετικά φάρμακα έχουν καθιερωθεί ως οικονομικές εναλλακτικές των πρωτότυπων βιολογικών παραγόντων. Η διαδικασία έγκρισης και διάθεσης αυτών των φαρμάκων ακολουθεί αυστηρά πρωτόκολλα ασφαλείας.
Η υποστηρικτική φαρμακευτική αγωγή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ογκολογικής θεραπείας, στοχεύοντας στη διαχείριση των παρενεργειών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Διατίθενται αντιεμετικά φάρμακα νέας γενιάς, στιμουλητές της αιμοποίησης και φάρμακα για την πρόληψη της στοματίτιδας. Τα διατροφικά συμπληρώματα περιλαμβάνουν ειδικές φόρμουλες βιταμινών, μετάλλων και αντιοξειδωτικών που υποστηρίζουν τον οργανισμό κατά τη διάρκεια της θεραπείας:
Η ναυτία και ο έμετος αποτελούν συχνές παρενέργειες της χημειοθεραπείας που επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Τα αντιεμετικά φάρμακα όπως η οντανσετρόνη, η γρανισετρόνη και η μετοκλοπραμίδη χρησιμοποιούνται προληπτικά ή θεραπευτικά για τον έλεγχο αυτών των συμπτωμάτων. Η σωστή χρήση τους, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού, βοηθά στη διατήρηση της διατροφικής κατάστασης και στη συνέχιση της θεραπείας χωρίς διακοπές. Στην Ελλάδα, πολλά από αυτά τα φάρμακα καλύπτονται από τον ΕΟΠΥΥ.
Ο πόνος στον καρκίνο μπορεί να προκληθεί από τον όγκο, τη θεραπεία ή άλλους παράγοντες. Η αποτελεσματική διαχείρισή του περιλαμβάνει αναλγητικά διαφόρων κατηγοριών, από την παρακεταμόλη και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη μέχρι τα οπιοειδή φάρμακα για σοβαρό πόνο. Η σταδιακή αύξηση της δόσης και η συνδυασμένη θεραπεία εξασφαλίζουν βέλτιστο έλεγχο. Οι ελληνικές κλινικές παρέχουν εξειδικευμένα κέντρα διαχείρισης πόνου για ολοκληρωμένη φροντίδα.
Η χημειοθεραπεία συχνά προκαλεί μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων και αναιμία. Οι αυξητικοί παράγοντες αποικιών όπως η φιλγκραστίμη βοηθούν στην αύξηση των λευκοκυττάρων, ενώ η ερυθροποιητίνη και οι μεταγγίσεις αίματος αντιμετωπίζουν την αναιμία. Η τακτική παρακολούθηση του αιμογραμήματος είναι απαραίτητη για την έγκαιρη παρέμβαση. Στην Ελλάδα, αυτά τα φάρμακα παρέχονται μέσω των νοσοκομειακών φαρμακείων.
Η ψυχική υγεία των ασθενών με καρκίνο απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Τα αντικαταθλιπτικά όπως οι SSRI βοηθούν στη διαχείριση του άγχους και της κατάθλιψης. Η ψυχολογική υποστήριξη, η συμβουλευτική και οι ομάδες αυτοβοήθειας συμπληρώνουν τη φαρμακευτική αγωγή. Πολλά ελληνικά νοσοκομεία διαθέτουν ψυχοογκολογικές υπηρεσίες για ολιστική προσέγγιση.
Η πρόληψη του καρκίνου περιλαμβάνει εμβολιασμούς όπως το εμβόλιο HPV για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β. Προληπτικά φάρμακα όπως η ταμοξιφαίνη μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού σε υψηλού κινδύνου γυναίκες. Η αντηλιακή προστασία και η αποφυγή καρκινογόνων ουσιών αποτελούν βασικά μέτρα. Στην Ελλάδα, τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου του ΕΟΠΥΥ παρέχουν δωρεάν εξετάσεις.
Η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο και ψάρι, συσχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου. Συμπληρώματα όπως η βιταμίνη D, το ωμέγα-3 και τα αντιοξειδωτικά μπορούν να ενισχύσουν την προστασία. Η περιορισμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων τροφίμων είναι σημαντική. Οι Έλληνες διατροφολόγοι παρέχουν εξειδικευμένες συμβουλές για ογκολογικούς ασθενείς.
Η τακτική άσκηση μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο πολλών τύπων καρκίνου και βελτιώνει την πρόγνωση. Συνιστώνται τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας έντασης άσκησης εβδομαδιαίως. Δραστηριότητες όπως το περπάτημα, η κολύμβηση και η γυμναστική βοηθούν στη διατήρηση της φυσικής κατάστασης. Πολλά ελληνικά κέντρα προσφέρουν ειδικά προγράμματα άσκησης για ασθενείς με καρκίνο.
Η τακτική παρακολούθηση περιλαμβάνει προγραμματισμένες επισκέψεις, εργαστηριακές εξετάσεις και απεικονιστικές μελέτες. Οι επανεξετάσεις εξατομικεύονται ανάλογα με τον τύπο καρκίνου και το στάδιο. Η έγκαιρη ανίχνευση υποτροπής είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική θεραπεία. Τα ελληνικά ογκολογικά κέντρα ακολουθούν διεθνή πρωτόκολλα παρακολούθησης για βέλτιστα αποτελέσματα.
