Τα βοηθήματα ύπνου είναι προϊόντα που σχεδιάζονται για να βοηθήσουν άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον ύπνο, όπως αϋπνία, διακοπτόμενος ύπνος ή δυσκολία στην αποκοίμηση. Διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: φυσικά συμπληρώματα διατροφής, φαρμακευτικά σκευάσματα χωρίς συνταγή και συνταγογραφούμενα φάρμακα.
Ο μηχανισμός δράσης τους εστιάζει στο κεντρικό νευρικό σύστημα, επηρεάζοντας νευροδιαβιβαστές όπως η GABA, η σεροτονίνη και η μελατονίνη. Αυτές οι ουσίες ρυθμίζουν τον κιρκάδιο ρυθμό και προάγουν τη χαλάρωση του οργανισμού.
Τα μη συνταγογραφούμενα προϊόντα περιλαμβάνουν φυσικά συμπληρώματα και ήπια σκευάσματα, ενώ τα συνταγογραφούμενα φάρμακα χρησιμοποιούνται για σοβαρότερες περιπτώσεις υπό ιατρική επίβλεψη. Η σωστή χρήση και δοσολογία είναι κρίσιμη για την αποφυγή παρενεργειών και την ανάπτυξη εξάρτησης.
Η μελατονίνη είναι φυσική ορμόνη που παράγεται από τον επιφυσιακό αδένα και ρυθμίζει τον κύκλο ύπνου-εγρήγορσης. Στην Ελλάδα διατίθεται σε δοσολογίες 1-5mg, με συνιστώμενη λήψη 30 λεπτά πριν τον ύπνο. Ιδιαίτερα αποτελεσματική για jet lag και διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού.
Τα φυσικά συμπληρώματα προσφέρουν ήπιες λύσεις με λιγότερες παρενέργειες:
Τα φυσικά προϊόντα έχουν λιγότερες παρενέργειες αλλά απαιτούν περισσότερο χρόνο για να εμφανίσουν αποτελέσματα. Δεν προκαλούν εξάρτηση, όμως η αποτελεσματικότητά τους ποικίλλει ανάλογα με το άτομο και τη σοβαρότητα του προβλήματος ύπνου.
Οι βενζοδιαζεπίνες αποτελούν την κλασική κατηγορία συνταγογραφούμενων υπνωτικών φαρμάκων. Περιλαμβάνουν το λοραζεπάμη, μιδαζολάμη και τεμαζεπάμη, με διαφορετικές διάρκειες δράσης. Τα βραχείας δράσης είναι κατάλληλα για δυσκολία αποκοίμησης, ενώ τα μακράς δράσης για συχνά ξυπνήματα κατά τη νύχτα.
Τα Z-drugs όπως η ζολπιδέμη και η ζοπικλόνη προσφέρουν καλύτερη εκλεκτικότητα στον ύπνο με λιγότερες παρενέργειες την επόμενη μέρα. Ορισμένα αντικαταθλιπτικά όπως η τραζοδόνη χρησιμοποιούνται για τη διπλή τους δράση στον ύπνο και τη διάθεση.
Όλα τα συνταγογραφούμενα υπνωτικά φάρμακα ενέχουν κίνδυνο εξάρτησης και χρειάζονται σταδιακή απόσυρση. Οι κύριες παρενέργειες περιλαμβάνουν:
Η διφαινυδραμίνη είναι το πιο διαδεδομένο αντιισταμινικό για τον ύπνο, διαθέσιμο χωρίς συνταγή στα ελληνικά φαρμακεία. Προκαλεί υπνηλία λόγω της αντιχολινεργικής της δράσης, αλλά μπορεί να προκαλέσει ξηροστομία και ζάλη.
Στην ελληνική αγορά διατίθενται συνδυασμένα προϊόντα που περιέχουν αντιισταμινικά με παρακεταμόλη ή ιβουπροφαίνη για νυχτερινή ανακούφιση από πόνο και αϋπνία. Η χρήση τους πρέπει να είναι περιστασιακή και όχι μακροπρόθεσμη.
Τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα είναι κατάλληλα για:
Αποφεύγονται σε ηλικιωμένους, εγκύους και παιδιά κάτω των 12 ετών.
Η αϋπνία εκδηλώνεται με δυσκολία στην έναρξη του ύπνου, συχνές αφυπνίσεις ή πρώιμη αφύπνιση. Τα αίτια ποικίλλουν από άγχος και στρες έως ιατρικές παθήσεις και κακές συνήθειες ύπνου. Η οξεία αϋπνία συνήθως σχετίζεται με στρεσογόνα γεγονότα, ενώ η χρόνια μπορεί να οφείλεται σε ψυχιατρικές διαταραχές ή χρόνιες ασθένειες.
Οι διαταραχές του βιολογικού ρολογιού επηρεάζουν τον φυσικό κύκλο ύπνου-εγρήγορσης. Συχνά εμφανίζονται σε εργαζόμενους σε βάρδιες, ταξιδιώτες με jet lag ή άτομα με νυχτερινό τρόπο ζωής.
Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή λόγω μεταβολισμού φαρμάκων. Οι εγκυμονούσες πρέπει να αποφεύγουν τα περισσότερα υπνωτικά. Για τα παιδιά προτιμώνται μη φαρμακευτικές μέθοδοι. Αναζητήστε ιατρική βοήθεια όταν η αϋπνία διαρκεί πάνω από 3 εβδομάδες ή επηρεάζει την καθημερινότητά σας.
Τα υπνωτικά πρέπει να χρησιμοποιούνται για περιορισμένο χρονικό διάστημα και σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού. Αποφύγετε την κατανάλωση αλκοόλ, καθώς αυξάνει τον κίνδυνο παρενεργειών και αναπνευστικής καταστολής.
Τα υπνωτικά μπορεί να αλληλεπιδρούν με αντικαταθλιπτικά, αντιιστικά και άλλα φάρμακα. Ενημερώστε πάντα τον φαρμακοποιό για όλα τα φάρμακα που λαμβάνετε.
Η διακοπή των υπνωτικών πρέπει να γίνεται σταδιακά υπό ιατρική επίβλεψη. Ο φαρμακοποιός μπορεί να σας συμβουλεύσει για την κατάλληλη επιλογή και ασφαλή χρήση.
